مصاحبه با هنرمند چادرشب باف روستای قاسم آباد - گیلان

هنرمندان قدیمی قاسم آباد سفلی تعدادشان به تعداد انگشتان دست هم نمی رسند، زنان هنرمندی که تمامی مراحل چادر شب بافی با ابریشم و پنبه را با دستان هنرمند خود انجام می دادند که این مراحل شامل تهیه پیله ابریشم، تبدیل آن به نخ ، مراحل نخ ریسی، رنگرزی و تثبیت رنگهای طبیعی و در نهایت بافتن چادرشب روی دستگاههای پاچال دو وردی یا چهار وردی بوده است.

یکی از هنرمندان مسن روستای قاسم آباد سفلی حاجیه خانم سلمه پورقاسمی است که در اینجا به پای صحبتها ی این عزیز می نشینیم :

* لطفا خودتان را معرفی کنید:    بسم الله الرحمن الرحیم

 اینجانب سلمه پورقاسمی قاسم آبادی هستم متولد سال 1316 که از 9 سالگی شروع به بافتن چادرشب از نوع یکرنگ که در حد حرفه ای است ، نموده و هر هفته یک تخته چادر شب یا روتختی و ... را می بافتم.

* قدری چادر شب یکرنگ را شرح دهید: این چادرشب تار و پود یک رنگ می باشد و نقش یا گلها را در حین بافتن بر روی آن نقش می بندند.

* به ما بگویید انواع طرح ها و نقش های چادرشب های قدیمی چگونه بوده؟

طرح های قدیمی گلها روی چادرشب شامل: قالی کل- کورشَه پر (خفاش)- تبرزین- چلچراغ- ماه- سیاه چکه گل- سیگارقاب- گل دریایی- بز- آدم و...

انواع چادر شب را نام ببرید: یکرنگ- ساده لاوند- کنار دار- راه راه- راه راه گل زده- چادر شب زاکه پلوس و...

* چادرشب زاکه پلوس چه نوع چادرشبی است؟ زاکه پلوس همان چادرشب ساده راه راه ریز را      می گویند.

* شنیدیم شما روی پاچال با چهار ورد و 4 پاکتله هم کار می کردید درحالی که در هیچ جای قاسم آباد چهار ورد وجود ندارد لطفا توضیح دهید:

در چادرشب بافی دو وردی 2 تا ورد و 2 تا پاکتله در دستگاه پاچال وجود دارد و بافتن در این روش آسانتر است اما چادر شب بافی روی دستگاه پاچال با 4 ورد دارای 4 چاکتله یا پدال است که هنرمند باید دقت زیادی در ترتیب بکارگیری پدال ها داشته باشد و از طرفی برای تار تنیدن در محوطه تعداد تارها مانند چادرشب 2 وردی بکار می رود اما پس از آن روی دستگاه چله دوانی یا پایه چله دوانی از 4 ورد استفاده می شود که این مرحله خیلی دقت می خواهد و باید به ترتیب خاصی تارها را از 4 ورد عبور داد و در این روش نیز فقط از یک شانه استفاده می شود و تفاوت عمده 2 ورد و 4 ورد در تعداد وردها، تعداد پاکتله و مهمتر از همه نحوه بافتن چادرشب می باشد که در 2 ورد یک پاکتله زده می شود و سپس شانه زده می شود و پاکتله بعدی زده می شود و ادمه پیدا می کند اما در 4 وردی مراحل بافتن تارها با استفاده از 4 پادکتله و با دقت خاصی پشت سرهم انجام می شود و هنرمند باید ترتیب رابا  دقت دنبال نماید و توضیح این کار بهتر است در عمل انجام شود و برای مثال صنایع دستی گیلان اگر پیگیر باشد می توانم این کار را بصورت عملی اجرا نموده و هنرمندان جوان چادرشب بافی آن را یاد بگیرند.

* شنیدیم شما رنگرزی را هم انجام می دادید اگر می شود توضیح دهید:

       برای بیان بهتر است مراحل ابریشم کشی از پیله را هم توضیح دهم ؛ پیله ابریشم را در داخل تشتک آب جوشی که در کوره بود 3 تا 5 دقیقه قرار می داند و با یک وسیله ای آن را در حین جوشیدن در آب فرو میکردند تا آبگیر شود سپس در با دستگاه ابریشم کشی که که یک چرخ بزرگ بوده و روی چرخش یک باله داشت نخ ابریشم خوب و بد را جدا می کردیم ( این چرخ بزرگ قدیمی را هنوز در پشت بام دارم).

بعد نخ های خوب را با چَر (چرخ نخ ریسی) روی دوک آهنی جمع می کردیم.                     

در مرحله بعد نخ های ابریشم را از روی دوک تبدیل به کلاف نخ می کردیم به شکلی که دو طرف کلاف را با نخ یا کلش می بستیم، بعد خاک هیزم را در دیگ آب می ریختیم و خیلی جوش می کرد و ته نشین خاک را جدا می کردیم و آبش را در دیگ دیگر می ریختیم و جوش می آمد سپی کلاف ها که با کلش بسته شده بود را داخل آب جوش قرار داده و 10 تا 15 دقیقه می جوشید. سپس کلاف ها را خارج نموده و با آب سرد خوب می شستیم تا خاک داخل نخ ها وجود نداشته باشد. 

در این مرحله کلاف نخ ها را که با کلش بسته شده را باز می کنیم و با دو انگشت دست و 2 چوب که در انگشتان پا محکم قرار می گیرند کلافها را درآن قرار داده و خوب باز می کنیم تا به هم چسبیده نباشند و دو طرف کلاف را با نخ می بندیم و حال کلاف ها آماده برای رنگ کردن خواهد بود.

در این مرحله رنگ مورد نظر را تهیه می کردند و در داخل یک دیگ آب جوش می ریختند و خوب بهم می زدند سپس نخ ابریشم را 3 تا 5 دقیقه را در آن جوش      می دادند و از اب و رنگ در حال جوش خارج می کردند و با قدری فشار دادن آبش را می گرفتند و بعد روی طناب آویزان نموده و در یک روز در آفتاب کاملاً خشک می شد.

* بگویید در مرحله بعدی پس از رنگرزی روی نخ چه عملی انجام میدادند؟ شنیدیم کار دیکری روی آن آنجام میشود:

بله ؛ هنوز آماده برای بافتن نیست، چون استحکام لازم را ندارد و ممکن است نخ های رنگی در تار تنیدن و یا استفاده بعنوان پود پاره شوند. وقتی که نخ ها رنگ شده و خشک شدند آرد گندم و کمی موم را با مقداری آب خوب می پزند و مثل فرنی در می آورند و وقتی سرد شد کلاف های رنگی را دوباره با دستگاه چَر (چرخ نخ ریسی)  روی ماسوره می پیچند به این شکل که یک نفر کلاف را نگه داشته و نفر بعدی کار نخ ریسی را با چَر روی ماسوره انجام می دهد به این شکل که آن دستی که نخ را گرفته تا روی ماسوره بپیچد آغشته به آن مایع (فرنی)      می نماید و نخ ها قبل از پیچیدن روی ماسوره خوب به آن ماده آغشته شده و تمام نخ را به این شکل می پیچند، این کار باعث می شود نخ ابریشم خوب محکم شود تا در حین بافتن و کار کردن پاره نشود. وقتی این مرحله تمام شد، نخ ها برای تار تنیدن و یا دیگر مراحل بافتن روی دستگاه پاچال آماده شده است.

     در خصوص بافتن 4 ورد بیشتر توضیح دهید: دستگاه پاچال با 4 ورد برای نخ ابریشم کاربرد نداشت چون امکان پاره شدن مدام نخ ها زیاد است و از نخ پنبه استفاده می کردند و البته در قدیم پارچه ای بوده که دو نُورد و 4 ورد می بافتند و من ندیدم (مادر بزرگم می بافت) و به پارچه اش  آلاجه می گفتند و با آن پیراهن- شال- شلوار می بافتند. البته الاآن کسی پارچه 4 وردی هم نمی بافد و رو به فراموشی رفته است. 

* به ما بگویید در حال حاضر چه نخ هایی برای چادر شب بافی بکار می رود؟

        در حال حاضر نخ ابریشم به کلی از دور خارج شده و هیچ بافنده ای پیدا نمی شود که از ابریشم استفاده نماید پنبه هم همینطور، فقط از نخ کاموا که هم ارزانتر و در رنگ های مختلف در بازار وجود دارد در چادرشب بافی استفاده   می شود. یکی از معضلاتی که قبلا در امر رنگرزی نخ های ابریشم و پنبه وجود داشت سختی و پر هزینه بودن رنگرزی و  از آن مهمتر ثابت نبودن رنگ ها بوده ، برای تثبیت رنگها بصورت سنتی بسته به رنگ طبیعی که بکار می بردند فرق وجود داشت ، مثلا بعضی رنگهای طبیعی مانند سیاه (پوست گردو- پوست انار و... ) و زرد  (گیاه ویج  شبیه نی ) خوب ثابت می شد. 

* درچه صورتی بافندگان به نخ ابریشم روی خواهند آورد؟

  در صورتی که نخ های ابریشم بصورت صنعتی رنگ شوند و با قیمت مناسب در اختیار بافندگان قرار گیرد و حمایت های لازم هم جهت فروش پارچه چادرشب بعمل آید.

* نخ کاموا از چه سالی جایگزین نخ های ابریشم و پنبه گردید؟

به نظرم از حدود 40 سال قبل و از سال 1350 به بعد.

* شما حاضرید هنر چادر شب بافی 4 وردی را احیاء نمایید؟

البته حاضرم، به شرطی که با همکاری صنایع دستی یک سری از هنرجویان جوان آموزش ببینند تا این هنر زیبا و پر زحمت بعنوان میراث گذشته برای آیندگان باقی بماند.

* در رابطه با آموزش هنرآموزان و همکاری با اداره صنایع دستی گیلان اگر کاری انجام دادید بیان نمایید:

بله در سال 89  که دخترم بنام کلثوم بعنوان مربی چادرشب بافی یک دوره کامل مقدماتی را به کمک اداره کل صنایع دستی استان گیلان به مدت سه ماه در شرکت پرنیان صومعه سرا برگزار نموده بود از من دعوت نمودند که بعنوان راهنما همکاری داشته باشم و یک روز  در کلاس عملی هنرآموزان حاضر شدم و نحوه کار را عملا به هنرجویان آموزش دادم. 

* خانم پورقاسمی در خصوص همسر و فرزندانتان مطالبی را بیان کنید:

همسرم، مرحوم ولی اله عیسی نیا جانباز 25% و بعلت اثرات جانبازی و ریوی در سال 76 از دنیا رفت و فرزندان ذکورم به کارهای مختلف اداری مشغولند و دخترانم  هرکدام  به شکلی با هنرهای دستی و چادرشب بافی را دنبال می نمایند، از بافتن چادرشب را برای عرضه به بازار تا آموزش هنرجویان جوان. ( در صورت دعوت از سوی اداره کل صنایع دستی گیلان). 

* شما از چه سالی بافتن چادرشب را کنار گذاشتید؟

 از حدود 10 سال قبل بعلت مریضی ( درد کلیه، پوکی استخوان و ناراحتی قلبی ) و کهولت سن ، البته جهت کمک و راهنمایی باز هم چادرشب می بافم .

 * با تشکر از اینکه وقت خود را در اختیارمان گذاشتید و در پایان اگر صحبتی دارید بیان کنید: متشکرم از شما.

اما لازم می دانم به مردم عزیز و خصوصا جوانان عرض کنم که هنرهای قدیمی میراث با ارزش ما هستند، گرچه ممکن است امروزه پارچه هایی به مراتب ارزانتر و با دستگاههای پیشرفته بافته شوند اما هنر و زیبایی خاص آن پارچه های دستبافت را ندارد، چون با دستگاه بافته می شود هنرهای بکار رفته اش با آدمی انس و الفت خوبی برقرار نمی کند. این درحالی است که صنایع دستی و پارچه های چادرشب که با زحمت و تلاش هنرمندانه تهیه می شود هم از لحاظ قشنگی و هم از لحاظ دوام و زیبایی در تن می نشیند و محیط را جذاب می نماید و از اینکه هنردستان هنرمند ما گیلانیهاست، احساس غرور و شادی به انسان دست می دهد. لذا توصیه ام این است که حداقل یک عده ای این هنر زیبا و پر زحمت را ادامه دهند تا برای همیشه در دل ما ایرانیان خوش ذوق و دیندار زنده و باقی بماند انشاء ا...