کشت توام برنج و ماهی در شالیزار

 آنچه در اين تحقیق مي آيد حاصل كار دو دوره عملیات علمي و كاربردي كه ازسال 1381  در خصوص از تكثير و پرورش ماهيان گرمابي شامل كپور معمولي، كپور علف خوار (آمور) ، فيتوفات ، بيگ هد می باشد که  در دو سال متوالي در مزرعه شخصي 7 / .  هكتاري با عنوان کشت توام برنج و ماهی با همكاري كارشناسان ترويج شيلات استان گيلان به سر انجام رساندم.

پيشگفتار

سال ها در كنار پدرم و ديگر وابستگان ماهيان گرمابي را به صورت پرورش بازاري همچنين تكثير و پرورش ماهيان طلائي ( Gold Fish ) كار مي كرديم تا اينكه در سال 78 – 79 استخر بتوني پرورش ماهي قزل آلا با مساحت حدود 50 مترمربع احداث نمودم و مراحل بهره برداري جهت تامين آب چاه مورد نياز بيشتر از سه چهارم  اينچ بود موفق نشدم لذا با مشورت و راهنمائي يكي از دوستان شيلاتي ( دكتر عبدالله پور ) از آن استخر براي پرورش ماهيان طلائي استفاده كردم و در سال 79 دو مرحله پرورش لارو تا 1 سانتي متر رساندم و به علت مشكلات كاري بيماري خانواده هر مرحله با تلفات زيادي روبرو شدم به طوري كه هر مرحله به طور تخمين 70 هزار لارو توليد شده بود. كه به علت نداشتن وقت كافي (مشكلات زندگي و دانشجويي) نتوانستم رسيدگي به موقع از لاروها داشته باشم و بعلت پايين آمدن اكسيژن آب طلفات زيادي ايجاد گرديد و البته مراحل تهيه مولد ، شرايط مناسب و امكانات لازم جهت تكثير اعم از طناب افشان، برگ كاج و … تغذيه مناسب لارو با شير خشك و زرده تخم مرغ پخته كه شرح هر كدام آن مفصل و از چارچوب اين گزارش خارج مي باشد. در نهايت با اين كار تحقيقاتي توانستم حدود 7000 قطعه ماهي قرمز (طلايي) توليد كنم و با فروش آن ماهيان طلائي باقيمانده فقط توانستم خرج كرده خود را جبران نمايم .

         آنچه در اين تحقیق مي آيد حاصل كار دو دوره عملیات علمي و كاربردي كه ازسال 1381  در خصوص از تكثير و پرورش ماهيان گرمابي شامل كپور معمولي ، كپور علف خوار ( آمور ) ، فيتوفات ، بيگ هد می باشد که  در دو سال متوالي در مزرعه شخصي 7 / .  هكتاري با عنوان کشت توام برنج و ماهی با همكاري كارشناسان ترويج شيلات استان گيلان به سر انجام رساندم.

        همكاري اداره كل شيلات گيلان (انزلي) در كشت توام برنج وماهي به اين طريق است كه در احداث حوضچه وآماده سازي مزرعه و همچنين انجام كارهاي كارشناسي و مقداري كمك هزينه     بلا عوض جهت احداث حوضچه توسط شيلات ، صاحب مزرعه ( اينجانب ) نيز بايد طبق دستورات و راهنمائي هايي كه هر 15 روز يك بار توسط كارشناس شيلات انجام مي دادند كليه مراحل را كشت برنج و ماهي دار نمودن حوضچه و مزرعه را انجام دهم و هر ساله كار کشت توام برنج و ماهی در شالیزار را اجرا نمايم البته هدف اداره کل شیلات استان گیلان اشتغال زایی و تولید محصول بیشتر از یک سطح زیر کشت و بازدهی بیشتر بود و بنده از این فرصت استفاده کرده و هدفم یادگیری و تحقیق در این روش از کشاورزی و پی بردن به راز و رموز کشت توام برنج در شالیزار بوده است.  

چرا که می دانستم کشت توام برنج و ماهی در یک سطح 7% هکتار توجیه اقتصادی ندارد و برای یک کار اقتصادی پایدار مزرعه به همراه حوضچه میبایست حد اقل حدود 3 هکتار مزرعه باشد تا خرج یک خانواده متوسط را تامین کند و این ایراد به اداره شیلات وارد است که نباید بخاطر اجرای هر طرحی بدون توجیه اقتصادی اقدام کند و به نظرم كار شيلات در حد گزارش كاري است كه مثلا بگويند كه چند صد طرح كشت توام برنج و ماهي در سطح استان در حال اجرا دارند و یک آمار و ارامی هم ارائه دهند تا اهمیت طرح بقوت خود در ذهن مسئولین بالادست باقی بماند در حالي كه كار اساسي آن است كه كمك هزينه لازم برای این بدهند (100 هزار تومان كجاي كار را مي گيرد!) و قرارداد محكمي هم با زارعين ببندند و مهمتر از آن سطح مقطع مزارع حداقل چندین هكتار  و آن هم مسطح باشد و يا در حدي باشد كه از لحاظ اقتصادي معاش يك خانواده متوسط را تامين نمايد.

به هر حال در سالهای  82 و 81  بعنوان یک کار تحقیقاتی جالب و جهت سرگرمی بعنوان دانشجوی شیلات اين كشت توام برنج و ماهي برایم جالب بود و موفقيت هاي زيادي را در بر داشت . 

تاریخچه ای از  طرح كشت توام برنج و ماهي در شاليزارهای  ايران :

كشت توام برنج و ماهي در ايران سابقه زيادي ندارد براي اولين بار اين كشت در سال 1364 زير نظر شيلات مازندران به مرحله اجرا در آمد مرحله مقدماتي و آزمايشي طرح در روستا هاي دنگ سهه ، صباحي و پاشاكلاي مازندران انجام گرديده كه در طي آن 300 – 250 كيلوگرم ماهي در هكتار در زمان برداشت برنج و 750 – 700 كيلوگرم ماهي در هكتار پس از برداشت برنج و بر اثر ادامه پرورش توليد گرديد. در سال 1366 در روستاي فراكلا واقع در مسير جاده بابل به بابلسر مزرعه اي به مساحت كل 6000 مترمربع و در دو بخش 4000 مترمربع و 2000 مترمربع انتخاب و عمليات كشت توام در آن مورد اجرا قرار گرفت در دو بخش مجموعاً 12000 قطعه لارو 4 روزه كپور ماهي رهاسازي گرديد كه در پايان دوره پرورش از قطعه كوچك مزرعه ( 2000 مترمربع ) مجموعاً 228 قطعه ماهي به وزن كل 45 كيلوگرم و به وزن متوسط انفرادي 200 گرم و حداكثر وزن انفرادي 500 – 450 گرم به دست آمد . در قطعه بزرگ ( 4000 مترمربع )كلاً 303 قطعه ماهي به وزن كل 40 كيلوگرم و وزن متوسط انفرادي 150 گرم حاصل گرديد .

در استان گيلان اولين تجربه كشت توام برنج و ماهي به طور آزمايش در سال 1367 در ايستگاه تحقيقات شيلات پل آستانه وابسته به مركز تحقيقات شيلاتي استان گيلان ( بند انزلي )صورت گرفت در اين آزمايش انواع كپور ماهيان چيني شامل كپور ماهي معمولي ، فيتوفاگ ، بيگ هد و آمور با نسبت هاي معيني در دو استخر برنج كاري شده رهاسازي گرديدند گرچه نتايج حاصل از اين آزمايش به صورت مكتوب در نيامده ولي مشاهدات نشان داده اند كه ماهي هاي پرورش يافته در چنين شرايطي از رشد خوبي برخوردار بوده و مضاف بر آن حضور ماهيان در سلامت و افزايش توليد محصول برنج نيز اثرات مثبتي داشته است .

در سال 70 –1369 كشت توام برنج ، ماهي و آزولا در مجتمع دانشگاهي علوم كشاوزري استان گيلان مورد آزمايش قرار گرفت در اين بررسي مشخص گرديد كه ماهي ها از كرم هاي برگ خوار و ساقه خوار تغذيه نموده و جمعيت آنها را كاهش مي دهند در نتيجه بدين طريق از انتشار آفات برنج جلوگيري به عمل آمده و ميزان مصرف سموم آفت كش كمتر مي شود .

در سال 1375 پرورش مخلوط برنج و ماهي در دو مزرعه برنج يكي واقع در بخش كياشهر از توابع شهرستان آستانه اشرفيه و ديگري واقع در بخش شفت از توابع شهرستان فومن با نظارت معاونت تكثير و پرورش آبزيان شيلات استان گيلان به اجرا در آمد.

مزرعه اول به 3 كرت مساوي تقسيم شده و هر يك از كرتهاي 1و 2 با 500 قطعه و كرت 3 با 1000 قطعه بچه ماهي كپور 30 گرمي در واحد هكتار ماهي دار گرديدند ماهيان كرت هاي 1 و 2 بدون استفاده از غذاي دستي پس از گذشت 50 روز به وزن انفرادي 500 گرم و 700 گرم نائل شدند پس از برداشت برنج دوره پرورش به مدت 110 روز ادامه يافته و در مجموع در كرت هاي 1 و 2 ، 450 كيلوگرم و در كرت 3 ، 1175 كيلو گرم در هكتار ماهي استـحصـال گرديد . در مزرعه واقع در شفت چهار گونه از كپور ماهيان شامل كپـور معمـولي ، فيتو فاگ ، آمور و بيگ هد به ترتيب با نسبت 70 ،20 ، 5/7 ،5/2 درصد رهاسازي شدند اين ماهيان در طول 65 روز پرورش مخلوط برنج و ماهي بدون استفاده از غذاي دستي به ترتيب به اندازه انفرادي 500 ، 400 ، 450 ، 550 گرم رسيدند دوره پرورش 90 روز ديگر پس ار دروي برنج تداوم يافته كه در نهايت وزن ماهيان رهاسازي شده به شرح زير به دست آمده است : كپور معمولي 1050 گرم ، فيتوفاگ 550 گرم ، آمور 1100 گرم و بيگ هد 1200 گرم . به طور كلي در اين مزرعه 960كيلو گرم ماهي در واحد هكتار حاصل گرديد .

در استان فارس نيز بين سال هاي 73 – 1371 كشت برنج همراه با پرورش ماهي به صورت ترويجي با نظارت واحد آبزيان استان فارس در شهرستان هاي مرودشت ، نور آباد ممسني ، كازرون و فيروزآباد به مرحله آزمايش در آمد به طوري كه در مزرعه اي واقع در كول كوچك از توابع شهرستان نور آباد ممسني 2600 قطعه بچه ماهي 10 – 5 گرمي در واحد هكتار رهاسازي شده كه پس از يك دوره پرورش 80 روزه در مجموع 225 كيلوگرم ماهي با ميانگين وزن انفرادي 110 گرم برداشت شد.

 به هر حال هدف نهائي همه موسسات ، محققين ، متخصصان و دست اندركاران فن كشت توام برنج و ماهي استفاده بهينه از كليه سطوح ، ابعاد و زواياي مزارع برنج به منظور افزايش توليد و استحصال محصول بيشتر مي باشد در حال حاضر سطح زيادي از اراضي كشور هاي مختلف جهان به ويژه ايران هر ساله منحصراً به كشت برنج اختصاص داده مي شود . ميدانيم بخش قابل توجهي از زمينهاي زراعي بعلت آبگيري و ... بلا استفاده مي ماند و يا دانه ها و ساقه هاي برنج بر بر زمين مي ريزد و از بين مي رود و بخش قابل توجهي از طبقات غذائي و فضائي موجود در اين مزارع به خصوص در دوره پس از برداشت برنج بلااستفاده باقي مي ماند و توان توليدي آن به هدر مي رفت كه اين اراضي تحت كشت برنج ، قابليت و شرايط لازم براي پرورش آبزيان خصوصا گونه هاي مختلف ماهيان را دارند لذا با پرورش ماهي در شاليزارهاي داراي شرايط مطلوب مي توان مقدار چشمگيري پروتئين حيواني توليد و به بازار عرضه نمود ترويج اين سيستم حداقل در تامين پروتئين مورد نياز خانواده هاي شاليكار و روستائي مي تواند نقش به سزائي داشته باشد .

روش هاي پرورش ماهي در مزارع برنج :

الف ) پرورش همزمان برنج و ماهي در مزرعه      

 ب ) پرورش ماهي بدون برنج يا كشت دوره اي برنج و ماهي

در روش اول برنج و ماهي با هم  كشت داده مي شوند ولي در روش دوم كشت برنج و ماهي به طور متناوب صورت مي گيرد و يا بعد از كشت برنج ، ماهي پرورش داده مي شود .

الف ) كشت همزمان برنج و ماهي :

1 – مزارع كشت توام بزرگ مقياس كرت بندي شده كه معمولاً از 5 / . تا 5 هكتار و گاهي اوقات بيشتر مي باشد .

2 – مزرعه كشت توام كوچك مقياس : معمولاً مزارع با وسعت 1 / . هكتار و از 4 كرت 250 متر مربعي استفاده مي شود.

3 – مزارع داراي خندق كناري : كه در اين مزرعه در وسط و محوطه مزرعه برنج كشت مي شود. و در دور مزرعه زهكش و خندق وجود دارد كه به عنوان حوضچه استفاده مي شود.

4 – مزارع داراي استخر مركزي كه در وسط حوضچه وجود دارد و اطراف برنج كشت مي شود.

5 – مزارع داراي خندق جانبي كه در دو طرف مزرعه داراي شيب بوده و دو طرف به عنوان حوضچه استفاده مي شود.

ب ) پرورش ماهي بعد از برداشت برنج :

در اين روش پس از برداشت برنج عمق آب افزايش داده مي شود و در نتيجه مزرعه برنج تبديل به يك استخر پرورش ماهي موقت مبدل مي گردد.

افزودن آب و ایجاد عمق آب پس از برداشت  برنج  در مزارع مزايایي دارد :

1 – باعث تخت شدن كف مزرعه مي شود

2 – ساقه هاي باقي مانده حاصل از برد أشت به زير آب رفته و در نتيجه موجبات نابودي بقاياي كرم ساقه خوار برنج را فراهم مي آورد

3 – فضاي بيشتري جهت تغذيه و رشد ماهي ها فراهم مي آيد و در نتيجه ماهي ها رشد بيشتر پيدا كرده و تقريباً به وزن 700 الي 750 گرم مي رسند

4 – فضولات ماهي ها خاك را تقويت مي كند

عملیات اجرایی  طرح كشت توام برنج و ماهي در شاليزار 7/. هکتاری :

     مقدمه

در راستاي پرورش ماهيان گرم آبي و عدم موفقيت مطلوب در سال هاي متمادي تصميم گرفتم در رشته تكثير و پرورش ماهيان گرمابي آب شيرين ادامه تحصيل دهم و در سال 80 در دانشكده ميرزا كوچك خان رشت در رشته تكثير وپرورش ماهيان آب شيرين و ميگو پذيرش شدم و در رشته تحصيلي ام و جهت تحقيقات مشاهده اي و عملي توسط دوستان شيلاتي به شيلات استان گيلان در انزلي معرفي شده و با طرح كشت توام برنج و ماهي آشنا گرديدم و بلافاصله درخواست كتبي خود را ارائه داده و مزرعه اي كه حدود 7 / . هكتار بوده واقع جاده شهرصنعتی رشت بعد از دانشکده میرزاکوچک - در روبروی پل ورودی شهرصنعتی را براي اين كار معرفي نمودم كه با حمايت      اداره كل شيلات دو سال پي در پي ، اجراي اين طرح مشغول شدم .

فرضیه تحقیق : كشت توام ماهی و برنج تحت عنوان کشت توام ، به نحوی که شلتوک بيشتر و مرغوبی تولید شود و با پرورش ماهی در شالیزار با هزینه کمتری گوشت و پروتئين نيز توليد نمايم با هدف بعدی اینکه کود شیمیایی و سموم را تا حد امکان در فرايند كشت حذف نمايم.

 

 

 

تنظيم قرارداد با اداره شیلات و شروع كار :

در ابتداي سال 81 و سپس در سال82 قراردادي في مابين اينجانب و معاونت تكثير و پرورش آبزيان شيلات گيلان مفاد آن به اين قرار بود:

1-    كمك هزينه اي بلاعوض به مبلغ يكصد هزار تومان جهت ساخت حوضچه

2-   بچه ماهي از سوي شيلات داده شود ( 1300 قطعه شامل كپور معمولي ، كپور علف خوار يا آمور ، فيتوفات ، بيگ هد).

3-    نظارت كارشناسي مرتب هر 15 روز يكبار توسط كارشناسان محترم معاونت تكثير و پرورش آبزيان انجام شود و اقداماتي نظير بيومتري ، آزمايش آب و بيماريهاي احتمالي را انجام دهند.

4-    بنده به عنوان مجري طرح مديريت صحيح در ساخت حوضچه و ديواره اطراف مزرعه وصيد و حمل و نقل بچه ماهي مورد نياز و امر پرورش را دقيقاً با توجه به نظرات كارشناسي رعايت نمايم و در طول دوره پرورش به طور دائم نگهداري و حفاظت از مزرعه را به عمل آورده و هنگام صيد ماهي با اطلاع شيلات اقدام نمايم.

 

اقدامات اجرايي در شالیزار

·       ساخت حوضچه و مرمت ديواره هاي مزرعه :

شكل مزرعه حدوداً مستطيل شكل مي باشد منتهي شيب آن به دو طرف ضلع شمالي و غربي بوده و به ناچار حوضچه در دو ضلع مي بايست احداث شود كه با بيل دستي و استفاده از يك هفته كار توسط 2 نفر در اين دو ضلع ، قسمتی از ضلع غربي و نصف ضلع شمالي به عرض 7 متر حوضچه ای با عمق 50 سانتي متر  پائين تر از كف مزرعه احداث نمودم ( معمولاً‌حوضچه ها را كمتر از 1 / . كل شاليزار در نظر مي گيرند كه در اين مزرعه رعايت گرديد ) و ديواره هاي ضلع شمالي و غربي را مرمت نموده ( البته در حالت طبيعي دور مزرعه ديوار نسبتا بلند و مناسبي داشت ) و با يك سري لايروبي از دور مزرعه اشكالات ديواره را برطرف نموده و ورودي خروجي هم با استفاده از نهر و لوله ایجاد شد به طوري كه آبگيري اين مزرعه سمت حوضچه و پائين 1200 سانتي متر و بالادست مزرعه كه امكان كشت برنج بوده 60 سانتي متر قابل آبگيري بود.

·       آماده سازي شاليزار :

مزرعه برنج كه از چند كرت مسطح تشكيل شده ابتدا شخم زدن و تسطيح آن اقدام نموده و سپس با نشاء برنج از نوع ساقه مقاوم و پر محصول ( خزر ) را نشاءكاري نموديم و كوددهي مزرعه هم با كودهاي معدني فقط در یک مرحله و به خوبي انجام گرفت .

همچنين قسمت حوضچه هم با كود حيواني كاملاً پوشيده و غنی شده تمام كف آن كوددهي شد و بعد از نشاء كاري با اضافه نمودن آب مزرعه كم كم آبگيري و 15 روز بعد از نشاءكاري (اول خرداد) حوضچه آماده براي ماهي دار نمودن بود.

·       آماده سازی ورودی و خروجی و ایجاد زهکش ها:

در این مرحله نهر های آب ورودی و خروجی لایروبی شدند و در خروجی با لوله پولیکا با قطر 200 تانتی متر خروجی مناسبی درست نموده و از داخل حوضچه با نصب زانو و آوردن لوله به طرف لالا از خروج آب جلوگیری گردید.

همچنین در چایین دست مزرعه و کناره بیرونی کیواره با ایجاد نهر بعنوان زه کش آبهایی که نشت می نمودند به طرف خروجی هدایت گردیدند.

·        نصب پمپ هواده :

در این مزرعه یک پمپ 2 اینچ جهت هوادهی استفاده گردید تا در زمان گرمای شدید هوا خصوصا در شبهای تابستان که اکسیپن آب به شدت پایین می آمد، این پمپ آب را از ارتفاع 1 متری روی یک سکو در داخل آب پاشیده و به این ترتیب آب با هوا ترکیب می شد و عمل هوا دهی به راحتی انجام و علاوه بر آن از حرارت اب هم کاسته می شد. از طرفی چون از آب حوضچه جهت پمپاژ     هوادهی استفاده می نمودیم  در ورودی پمپ فیلتر مناسبی تعبیه نموده تا ماهی وارد پمپ نشود و یا به ماهیان موجود آسیبی نرسد.

·       تهيه بچه ماهي و رهاسازي در حوضچه :

بچه ماهي طبق قرارداد شيلات به صورت مجاني تحويل مي دادند با هماهنگي به عمل آمده يك روز مشخص نمودند كه با يك دستگاه وانت و 2 مترمربع پلاستيك دو لايه و چند سطل به محل تحويل بچه ماهي در جاده جيرده روستاي سياگلوندان مزرعه آقاي بخرد مراجعه نموده و چهار گونه از كپور ماهيان شامل كپـور معمـولي ، فيتو فاگ ، آمور و بيگ هد به ترتيب با نسبت 67 ،20 ، 10، 3 درصد رهاسازي شدند 670 قطعه كپور معمولي 30 گرمي ، 100 قطعه آمور 50 گرمي ، 200 قطعه فيتوفاگ 50 تا 100 گرمي ، 50 قطعه بيگ هد 50 تا 100 گرمی جمعاً حدود 1300 قطعه را با (10درصد تلفات اضافه تر) تحويل گرفته و با دقت از مسير 15 كيلومتري به مزرعه ام واقع در روبروي شهر صنعتي رسانده و رهاسازي نموديم البته در حمل رهاسازي دقت گرديد كه تلفات به حداقل برسد و استرس كمتري داشته باشيم.

 

·       مراقبت هاي بهداشتي و كارشناسي :

طبق تعهد شيلات هر 15 روز يك بار يكي از كارشناسان محترم شيلات ( مهندس شجري يا مهندس مژدهي ) در مزرعه حضور يافته و با انجام بيومتري وهمچنين اكسيژن ،ph  و شفافيت آب را اندازه گرفته و دستورات لازم در خصوص تعداد وعده غذاي دستي و كوددهي را در دفتر موجود ثبت      مي نموند و هر 15 روز بر اساس آن دستورات مزرعه اداره مي شد.

·       نحوه آبگيري مزرعه و تغذيه دستي ماهیان :

قسمت حوضچه متوسط 65 سانتي متر آبگيري شده و تمام تغذيه ماهي به صورت دستي شامل سبوس برنج و گندم ، پودر گندم ضايعاتي تهيه شده از كارخانه آرد برای ماهی کپور و علوفه تازه خرد شده براي بچه ماهی آمور ، همچنین كوددهي آلي و معدني جهت غني سازي آب حوضچه از لحاظ تولید فيتو پلانگتون و زئو پلانگتون انجام می گیرد.

نحوه تامین غذا برای 4 گونه ماهی موجود در مزرعه :

1-  جهت تامین غذای کپور ماهیان سبوس برنج و گندم یا غلات را كاملاً خيسانده و توسط چند تشت به آرامي وارد كف حوضچه می نمودیم ( هرچه بچه ماهی ها بزرگتر می شدند از غذا با سایز درشت تر استفاده می شود و برای ماهیان دانه غلات کامل خیسانده شده مانعی ندارد).

2-  ماهی آمور ؛ برای بچه ماهیان علوفه تازه را ریز ریز کرده و در قسمت هایی از حوضچه      می ریزیم و کم کم که ماهیان بزرگ شدند نیاز به خرد کردن علوفه نمی باشد.

3-    ماهی فیتوفاک ؛ با کود دهی آب حوضچه و غنی سازی مناسب آب مزرعه باعث شکوفایی فیتوپلانگتونها شده و ماهی فیتوفاک با فیلتر کردن آب توسط برانشهای خود فیتوپلانگتونها را تغذیه می کند.

4-    ماهی بیگ هد ؛ با غنی سازی مناسب آب حوضچه و مزرعه شکوفایی فیتوپلانگتونها انجام می گیرد. قسمتی از فیتوپلانگتونها به تغذیه ماهی فیتوفاک و بقیه بعنوان غذا باعث شکوفایی زئو پلانگتونها شود و با تغذیه این گیاهان معلق در آب توسط زئوپلانگتونها ، جمعیت آنها به شدت زیاد می شود و این زئوپلانگتونهای بسیار غنی مثل روتیفر ، دافنی غذای اصلی ماهیان نیگ هد را تشکیل می دهد که ماهی با فیلتر کردن آب با برانشهای خود آنها را صید و تغذیه می کند.

كم كم كه ساقه هاي برنج بلند تر و قوي تر مي باشد به همان نسبت ورودي آب را اضافه نموده و تا جایي كه  ماهي ها مي توانستند در لابلاي ساقه هاي برنج چرخش نموده و به تغذيه از غذاهاي طبيعي موجود در کف شالیزار بپردازند.

با توجه به شکل صفحه قبل میبینیم که با بلند شدن قد ساقه های برنج و اضافه کردن ارتفاع آب ماهی ها می توانند سراسر شالزار تردد و زندگی کنند.

·       غذادهي در مرحله دوم از رشد ماهي و برنج :

در اين مرحله با انجام بيومتري و بررسي به توسط كارشناس محترم شيلات رشد خوبي مشاهده گرديد ( 15 تير ماه ) كه در اين مرحله سبوس برنج و گندم بدون آسيا كردن خيسانده شده و با تعداد بيشتري تشت غذا براي كپور گذاشته مي شود و كم كم علوفه بدون خوردكردن براي آمور قرار داده مي شد و كوددهي هم در سطح مزرعـه بـرنج انـجام مي شـد كـه كـود به حوضچه هم هدايت مي گرديد .

پس از رشد برنج كه آب حدود 25 تا 35 سانتي متر پاي ساقه ها را فرا گرفت ماهي ها به راحتي به داخل مزرعه برنج شده و كپورها با تغذيه انواع لارو حشرات و بنتوز هاي موجود در كف مزرعه  علاوه بر آن عمل وجين نمودن و چنگ زدن در گل مزرعه كه قبلاً با دست انجام مي شد، با پوزه ماهیان اين اعمال را خصوصاً در كناره هاي ريشه برنج تكرار نموده که این فرایند تحریک و تحرک بسيار خوبي براي رشد برنج در بر دارد و همچنين ماهي هاي آمور علوفه تازه ديواره مزرعه و علوفه هرز كه از كف مزرعه سر در مي آورد را به خوبي تغذيه و حذف مي نمودند .

به اين طريق علاوه بر حالت وجين كردن و كمك نمودن به رشد ريشه و ساقه هاي برنج هيچ گونه علف هرز اجازه حضور در مزرعه را نداشته و همچنين فضولات ماهيان كود خوبي براي مزرعه برنج محسوب مي شود با این وضعیت مطلوب در این دوره کشت توام برنج و ماهی نیازی به کود دهی شالیزار نبوده و بخاطر اینکه هرگونه آفت و کرم ساقه خوار توسط کپور ماهیان حذف گردید و از سوی دیگر سموم که علاوه بر هزینه اقتصادی به طبیعت و ماهیان آسیب وارد می کند، در این روش نیاز به استفده از سموم نمی باشد.

برداشت برنج و آبگیری مجدد مزرعه

1- برداشت برنج :

در اول شهريور ماه فصل برداشت برنج بوده كه ابتدا آب مزرعه را پايين آورده و مرتب هر شب تا صبح با پمپاژ آب حوضچه كار هوادهي را انجام داد تا موجب تلفات نشود كم كم آب قسمت مزرعه برنج خالي شده و ماهيان به قسمت حوضچه هدايت گرديدندكه در اين موقع با مراقبت هاي بيشتر و هوتدهي مرتب به خاطر اينكه مشكل پيش نيايد غذادهي را قطع نموده و در مدت 3 روز كار برداشت برنج سريع انجام گرفت .

2- آبگيري مجدد مزرعه :

پس از برداشت برنج بلافاصله آبگيري كل مزرعه شروع شده و حداكثر آبگيري انجام گرفت. ( با عمق در حوضچه 110 سانی متر و در سطح شالزار حدود 50 سانتی متر ) پس از آبگيري مجدد ساقه هاي اضافی برنج موجود درمزرعه در داخل آب غوطه ور شده و همچنين دانه هاي ريخته شده برنج غذاي مناسبي براي ماهيان فراهم آورده و از اين به بعد که ماهیان به رشد مناسبی جهت تغذيه از غذاهایی با قطعات بزرگتر رسیدند، بصورت طبیعی از علوفه و دانه های ریخته شده در کف مزرعه به خوبی تغذیه می کنند و نیازی به غذادهي دستي هم نمی باشد. از سوی دیگر با بریده شدن و جمع آوری برنج از مزرعه نور کافی به آب می رسد و رشد فیتوپلانگتون ها ( غذای فیتوفاگ) و زئو پلانگتون ها (غذای بیگ هد) خیلی بیشتر می شود و رشد این ماهیان هم سریعتر انجام می گیرد.

با انجام صيد آزمايشي در ابتدای شهریور ماهي وزن ماهی ها بطور متوسط كپور به وزن 250 گرم و آمور 200 گرم و فيتوفاگ 350 گرم و بيگ هد 250 گرم رسيده بود.

 

زمان و نحوه صيد ماهي :

تا 15 آبان ماه كه هوا گرم بوده ماهي ها تغذيه فعال داشتند و از آن بعد به علت نزديكي به فصل سرما موقع صيد ماهيان فرا رسيد .

در یک شب جهت صید ماهیان آب مزرعه را پايين آورده و ماهي ها در حوضچه هدایت و جمع آوري می شوند سپس با يك تور پره 20 متري و پهن نمودن آن از يك طرف حوضچه به صورت طولي حركت داده (3 نفري) ودر انتهاي حوضچه تور را بالا آورده  و جمع می نماییم و با جمع نمودن ماهی های صید شده ، یک مرحله دیگر با پره كشي كليه ماهيان موجود را صيد نمودیم.

با شستشوی ماهیان در حوضچه با آب چاه ماهی ها را سایز بندی و در 4 نوع موجود جدا نموده و در چند كيسه جمع آوري ، وزن نموده كه وزن متوسط ماهی كپور (350 تا 450 گرم) ماهی آمور (300 تا350 گرم) ماهی فيتوفاك (300 تا 500 گرم) ماهی بيگ هد (350 تا 450 گرم) مي رسيد و كل وزن خالص ماهي به وزن 475 كيلوگرم رسیدند. مقداری از ماهی را به همسايه ها و مصرف خودمان و بقيه براي فروش صبح زود در همان روز به بازار ماهي فروشان رشت انتقال داده و فروخته شد.

نتيجه و مزاياي اجراي طرح كشت توام برنج و ماهي :

با توجه به اينكه دو سال متوالي اين طرح را در زمين مذكور انجام داده ام منهاي آن نتايج ايده آلي كه در جزوات و كتابها و مجلات مطالعه كردم و رسانه هاي جمعي هم تبليغ مي نمايند آنچه عملاً به عنوان مزاياي طرح كشت توام برنج وماهي مشاهده و برخورد نمودم شامل :

1-    از قسمت هاي آبگير شالزار برنج كه محصول خوبي  به عمل نمي آيد می توان به عنوان حوضچه استفاده كرد .

2-    توليد ماهي به اضافه قسمت كشت شده برنج مجموعاً بازدهي بيشتري از كشت تک محصولی برنج دارد.

3-   محصول برنج در طرح توام افزوده خواهد شد به  طوري كه در اين طرح حدود 120 كيلوگرم شلتوك بيشتري نسبت به سالهای گذشته برداشت شد .

4-   ساقه هاي برنج و ريشه به علت اينكه هميشه در معرض جنب وجوش ( حالت وجين و چنگ زدن با دست ) قرار دارد از قدرت و ضخامت بيشتري برخوردار بوده و در برابر باد و باران شدید مقاوم است و از خوابیدن ساقه ها جلوگیری می کند.

5-    دانه هاي شلتوك و برنج درشت تر و خوشرنگ بوده در تبديل به برنج شكست كمتري دارد.

6-    مزرعه برنج نياز به سم علف كش و سم كرم ساقه خوار برنج ندارد و در اين 2 سال خسارتی ناشي از كرم ساقه خوار در مزرعه مشاهده نشد و لارو كرم ساقه خوار توسط كپور حذف شد.

7-    مزرعه نيازي به كوددهي ندارد و يا اينكه درصد خیلی کمی كوددهي مي شود و در کود دهی بيشتر منظور شكوفائي پلانگتوني مي باشد و مزرعه برنج با پخش فضولات ماهي به راحتي تقويت و کوددهی مي شود .

8-    پس از برداشت برنج و آب گيري مجدد از دانه هاي شلتوك و علوفه ريخته شده برنج و همچنين رشد پائيزه ساقه هاي برنج در سطح مزرعه به خورد ماهيان مي رسد و شرايط بهتري براي رشد ماهي فراهم آمده در حاليكه هزينه اي را متحمل خواهيم شد .

9-    كشت ماهي در مزارع برنج باعث تخت شدن كف مزرعه مي گردد خصوصاً پس از برداشت برنج جريان آب و چرخش ماهي باعث تخت دشدن كف مزرعه مي گردد.

10- ساقه هاي باقيمانده حاصل از برداشت به زير آب رفته و در نتيجه آفات و بقاياي كرم ساقه خوار برنج در آب فرو رفته و نابود مي شود و يا توسط ماهي تغذيه مي شود و از چرخه خارج ميگردد.

11- پس از برداشت برنج فضاي بيشتري از لحاظ وسعت و عمق براي ماهي فراهم مي آيد و سرعت رشد ماهي بيشتر  و بهتر انجام مي شود.

با این کار تحقیقی که انجام گردید علاوه بر نتایج بالا ، این تجربه هم حاصل شد که مسئولین محترم گرچه چنین طرح هایی را حمایت می کنند اما عزم جدی در فراگیر شدن و کاربردی نمودن بعنوان یک صنعت با بازدهی بالا و دارای توجیه اقتصادی نیستند ، اگر این طرح کشت توام برنج وماهی با حمایت های مادی و معنوی و تبلیغات لازم فراگیر شود ممکن است درصد بالایی از مزارع برنج به زیر کشت توام برود و حتی استخرهای پرورش ماهی موجود در استان نیز به این طرح روی آورند و کشت توام در نزد زارعین گیلانی نهادینه شود تا محسول بیشتر و مرغوب تری را برای مصرف جامعه ارائه دهند.

·         منابع و ماخذ :

1-     جزوات دروس تدریس شده در رشته تکثیر و پرورش ماهیان گرمابی سال 80 تا 83.

2-     جزوه آموزشی دکتر زحمتکش (استاد دانشکده شیلات میرزاکوچک خان)

3-     مشاهدات و تجارب نگارنده.

4-     مشاهدات و تجارب کارشناسان شیلات که در طول دوره های کشت توام مرا یاری نمودند.

ادامه مطلب